Toplam Okunma 0
Bu yazıyı 2 nisandan çok çok önce yazmaya başlıyorum. "Otizm Kabul Ayı" için "farkındalık" adı altında sağlamcılığın inşasına katkıda bulunan birçok söylemin ve eylemin dolaşıma gireceğini biliyorum: Bir "merhamet" öznesi olarak otistikler, "özel çocuklar", "melekler" ... Hatta fotoğraflarda uçuşan puzzellar. Haa! Bir de otizme savaş açanlar...
Öncelikle sosyal medyalarınızdan paylaş butonuna basmadan veya konuşma yapacağınız yerde mikrofonu elinize almadan önce bir sakin olun.
Otistikler insandır".
Otistiklerin hakları insan haklarıdır.
Ne kimsenin merhamet öznesiyiz ne meleğiz ne de özeliz!
Bu yüzden yazımı “farkındalık” için değil “kabul” ve “erişilebilirliğe” katkıda bulunması için yazıyorum.
Kabul ve Erişilebilirlik
- Otizm, bir var oluş biçimidir.
- Otistik kişileri “hafif, orta, ağır” olarak ayırmayın. Otizm, spektrumdur. Her otistik kişi birbirinden farklıdır ve farklı destek ihtiyacına sahiptir. Bu destek ihtiyacının kişinin hayatı boyunca azalabileceği veya artabileceğini unutmayın.
- Özellikle kız çocukları ve maskeleme yapabilen otistik çocuklar ergenlikte veya yetişkinlikte tanı alabilir. Otizm sadece çocukluk çağında konulan bir tanı değildir. Toplumsal cinsiyet rollerinin ve tanıya erişimin zor olması da bunda etkilidir. Ergenlikte veya yetişkinlikte otizm tanısı almış insanlar için, “Hiç otistik gibi görünmüyorsun” gibi ifadeler kullanmayın. Otizme dair kalıp yargılarınızı irdeleyin.
- Stimler (El çırpma, sallanma, el sallama, tekrarlayıcı hareketler yapma vb.) davranış problemi değildir. Otistik kişilerin kendini regüle etme biçimleridir. Kendine ve çevresine zarar vermiyorsa bu stimleri engellemeyin. Öğrenciniz stimlerinden dolayı akran zorbalığına uğruyorsa okuldaki diğer öğrencileri bilgilendirin ve stimleri kabullendirici çalışmalar yapın.
- Otistik kişiler farklı tarzda iletişim kurar. Şaka, kinaye, deyim vb. anlamakta zorlanabilirler. Açık iletişim kurun. Söylemek istediğiniz şeyin anlaşılıp anlaşılmadığını kontrol edin. Anlaşılmamışsa daha da açarak anlatın. Net olun.
- Sözel iletişim kurabilen veya bunu tercih eden otistik kişiler için de iletişimin yorucu olabileceğini unutmayın. Konuşmak istemediğinde veya etkileşime geçmek istemediğinde saygı duyun.
- Kalabalık ortamlar otistik kişiler için zorlayıcıdır. Grup içi sohbetlerde sessiz kalabilirler veya böyle ortamlardan kaçınabilirler. Bundan dolayı damgalayıcı ifadeler kullanmayın.
- Sözel iletişim kurabilen birçok otistik kişi için de yazılı iletişim daha güvenilirdir. Telefon konuşmaları stresli gelebilir. Aniden çalan telefonu açmak ve konuşmak istemeyebilir. Telefon ederek herhangi bir işini yapmaktan kaçınabilir. E-posta veya mesajlaşma tercihine saygı duyun. Acil bir durum değilse aramadan önce mutlaka mesaj atın ve iletişime nasıl devam etmek istediğini sorun. Kamusal hizmet veren tüm kurumlarda yazılı iletişim kullanan veya tercih eden otistikler için erişilebilirlik sağlayın.
- Sözel iletişim kuramayan veya o an sözel iletişim kurmayı tercih etmeyen Otistik kişiler için ADİS (Alternatif Destekleyici İletişim Sistemleri) ile iletişime geçebilmesi için uygun materyalleri sağlayın ve destek olun. İletişimin her türüne saygı duyun.
- İletişim çift taraflıdır. Otistik kişiler, alistik (otistik olamayan) kişilerin iletişim biçimi norm alınarak değerlendiriliyor. İletişimdeki anlaşmazlıklar ve çatışmalar sadece otistik kişilerin sorumluluğundaymış gibi davranılıyor. “Çifte empati” kavramı, otistik olmayan kişilerin de otistik kişilerin iletişim biçimini öğrenmek için çaba göstermesi ve iletişim farklılığını dikkate alarak etkileşime geçmesi gerektiğini anlatan bir kavram. Otistik kişileri “iletişim bozukluğu olan kişi” olarak damgalamayıp ortaya çıkan sorunda kendinizin de payı olduğunu unutmayın. Açık ve güvenilir bir iletişim tarzı kurup kurmadığınızı irdeleyin.
- Her otistiğin işlemleme hızının farklı olduğunu göz önünde bulundurun ve iletişim kurarken ihtiyaç duyduğu zamanı tanıyın.
- Belli bir nörotip norm alınarak düzenlenen kamusal alanlar otistik kişilerin çabuk yorulmasına ve enerjilerinin çabuk tükenmesine neden olur. “Hep yorgunsun, hep hastasın, tembelsin” gibi damgalayıcı ifadeler kullanmayın. Dinlenme zamanına saygı duyun.
- Otistik kişilerin özel ilgi alanları vardır. Bu özel ilgi alanları ile zaman geçirmek regüle olmalarını sağlar. “Kısıtlı ilgi alanı” değil derinlemesine öğrenme sağlayan keyifli zamanlardır. Özel ilgi alanlarında uzmanlaşabilirler.
- Otistik kişiler seçtikleri bazı nesnelere karşı bağlılık hissedebilirler. O nesneyi gittikleri her yere götürebilir veya ellerinde tutabilirler. Bu nesneler, farklı ortamlarda güvende hissetmeyi kolaylaştırabilir. Bu davranış problemi veya takıntı değildir.
- Duyusal işlemleme farklılığı olan otistik kişilerin tüm kamusal alanlardan eşit bir şekilde yararlanabilmesi için duyu dostu alanlar oluşturun. Okulunuzdaki otistik öğrencilerinizin duyusal profillerini çıkarın ve diğer öğrenciler ile eşit bir şekilde eğitim öğretim faaliyetlerine katılabilmeleri için duyusal erişilebilirliği sağlayın.
- Eğer çalıştığınız kurumda otistik personeliniz varsa kendisine sorarak destek ihtiyaçlarını belirleyin ve erişilebilirliği sağlayın.
- Öngörülebilirlik otistik kişiler için kaygıyı kontrol etmelerine yardımcı olur. Yapılacak değişiklikleri günler öncesinden bildirin. Sizin de kontrolünüz dışında olan bir değişiklik aniden gelişmişse etkileşimde olduğunuz otistik kişinin strese girebileceğini ve regüle olması için zamana ihtiyaç duyacağını unutmayın.
- İş yerlerinin veya kamusal binaların web sitelerine “Duyusal Haritalandırma” yapın. Duyusal haritalandırma ile binanın ve içindeki bölümlerin fotoğrafları, bina dışındaki alanın fotoğrafları, bina ve etrafındaki duyusal durumların açıkça belirtilmesidir. Mesela bina işlek bir cadde üzerinde mi? Sesli veya daha sesiz bir ortam mı? Bina içinde veya etrafında karşılaşılabilecek duyusal durumlar nelerdir? Bu haritalandırma ile otistik kişiler için hem önceden zihinsel hazırlık yapma ve kaygıyı yönetme fırsatı olur. Hem de kendisi için alınabilecek önlemleri önceden danışma fırsatı olur.
- Tüm kamusal alanlarda Ayçiçek yaka kartını yaygınlaştırın.
- Göz teması kurmayan otistik kişileri göz teması kurması için zorlamayın.
- Bazı otistikler yüksek sesle bazıları çok kısık sesle konuşabilir. Ton ayarlamak otistik kişiler için zorlayıcı bir durum olabilir. Ton ataması yapmayın.
- Nörotipik normlara göre düzenlenmiş bir dünyada otistik kişiler günlük yaşamlarını sürdürebilmek için bilerek veya bilmeyerek maskeleme yapabilirler. Otistik özelliklerini maskeleyerek mikro saldırganlıklardan, damgalanmaktan ve şiddetten kendini korumaya çalışsa da maskeleme yapmanın psikolojik olarak ağır bedeli vardır. Otistikler için güvenli ortam maskeleme yapmak zorunda olmadıkları, varoluşlarının kabul edildiği ortamlardır.
- Maskeleme bazen otistik kişinin kendinin bile farkına varmadığı, kendini duygusal çöküşe götüren bazı nedenleri görmeyi engelleyebilir. Kişi kendini tanıdıkça bazı konularda maskelemeyi bırakmaya karar verebilir. Daha önce yaptığı becerileri yapmayı bırakır veya daha farklı bir biçimde yapmaya başlayabilir. “Sen bunu daha önce yapabiliyordun, yine yaparsın” gibi baskılar yapmayın.
- Otistik kişiler, davranışlarının yanlış anlanması durumunu çok fazla deneyimliyorlar. Bunun en büyük nedeni alistiklerin kendi normlarına göre otistikleri değerlendirmeleri ve otistiklerin söylediklerinden farklı anlamlar çıkarmaya çalışmalarıdır. Beyanı esas alın.
- Otizm ile ilgili yapacağınız çalışmalar, etkinlikler, dernek çalışmaları, sendikal veya parti çalışmalarında otistik özneleri çalışmanın odak noktası yapın. Otistiklerin öz deneyimlerini paylaşması için alan açın ve kenara çekilin. Otizm ile ilgili yapacağınız bilimsel çalışmaları otistik öznelerden danışmanlık alarak yapın. Otistiklerle iş birliği yürüttüğünüz her çalışma öncesinde erişilebilirlik ve güvenli ortamın nasıl oluşturulabileceğini danışın.
- Sağlamcılık ile ilgili bilgi edinin. Kendinizi bu konuda eğitin ve değişin. Sağlamcı davranış ve söylemleriniz için özeleştiri verin.
- Otizm ile ilgi daha detaylı bilgi almak için otistik özneler tarafından kurulan öz savunma gruplarını takip edin. Türkiye’de harika işer yapan iki oluşumu paylaşmak istiyorum.
Bunlardan biri https://merhabaspektrum.com/
Otistikleri odak noktası yaparak hak temelli çalışma yürüten https://ozgureller.org/